***********************************************************************************************

Biuletyn Internetowy

Stowarzyszenia Elektrotechników Polskich

w Republice Czeskiej

BIULETYN SEP – numer 38

Czeski Cieszyn

6 / 2016

http://www.coexistentia.cz/SEP/index.html

***********************************************************************************************

Zdjęcie na okładce: Trzej doktorzy honoris causa Politechniki Warszawskiej – od lewej Aleksander Rothert, Ignacy Mościcki i Karol Pollak (zdjęcie z 1935 roku, Narodowe Archiwum Cyfrowe)

Bielscy elektrycy obchodzili 55-lecie Oddziału Stowarzyszenia Elektryków Polskich (SEP) – 17.9.2015 r.

W czwartek 17.9.2015 r. wziąłem udział razem z Zygmuntem Stopą, członkiem zarządu Stowarzyszenia Elektrotechników Polskich w Republice Czeskiej w obchodach 55-lecia Oddziału Bielsko-Bialskiego SEP i nadania Oddziałowi imienia Karola Franciszka Pollaka. Impreza odbyła się w Bielsku-Białej w sali Bielskiego Centrum Kultury przy ul. Juliusza Słowackiego 27.

Karol Franciszek Pollak to wybitny elektrotechnik oraz pionier przemysłu akumulatorowego. Urodził się w 1859 roku w Sanoku, studiował we Lwowie i Charlottenburgu, dzielnicy Berlina. Od najmłodszych lat interesował się elektrotechniką, wykazując w tej dziedzinie nieprzeciętne zdolności innowacyjne. Był wybitnym elektrotechnikiem europejskim, mającym w swoim dorobku aż 98 patentów. W 1882 roku założył pierwszą na ziemiach polskich instalację telefoniczną. W rok później w Anglii podjął pracę w charakterze kierownika laboratorium, w trakcie studiów w Niemczech wynalazł pierwsze ogniwa suche i samoładujące. Wiele jego wynalazków dotyczyło trakcji elektrycznej. W 1886 roku wprowadził do eksploatacji tramwaje elektryczne z akumulatorowymi systemami zasilania. Do jego znakomitych osiągnięć należy prostownik komutatorowy z silnikiem synchronicznym do zmiany prądu przemiennego na prąd stały. Gdy Polska uzyskała niepodległość, włączył się do odbudowy gospodarki Polski. Razem z profesorami Politechniki Warszawskiej Ignacym Mościckim, późniejszym prezydentem RP i Aleksandrem Rothertem założył w 1922 roku spółkę akcyjną Polskie Towarzystwo Akumulatorowe w Białej koło Bielska. Był autorem licznych publikacji wydawanych w Polsce i za granicą, a także wielu odczytów i referatów. W 1925 roku jako jeden z pierwszych otrzymał doktorat h. c. Politechniki Warszawskiej. Zmarł w 1928 roku w Białej i tam został pochowany na cmentarzu rzymskokatolickim.

Imprezę jubileuszową prowadził Krzysztof Sitkiewicz, prezes Oddziału Bielsko-Bialskiego SEP. W trakcie uroczystości przedstawiono film o historii Oddziału, w którym nie zabrakło informacji o współpracy z zaolziańskimi elektrykami oraz prelekcję o historii Bielska-Białej. Następnie w kolejce z gratulacjami ustawili się przedstawiciele władz i samorządu lokalnego, członkowie Zarządu Głównego SEP z Warszawy, prezesi poszczególnych oddziałów SEP. Wśród gości z Republiki Czeskiej oprócz nas w imprezie udział wzięli Vítězslav Stýskala z Wyższej Szkoły Górniczej (Vysoká škola báňská) w Ostrawie i Mieczysław Hudeczek z Morawsko-Śląskiego Związku Elektrotechnicznego (Moravskoslezský elektrotechnický svaz). Imprezę zakończył bankiet.

Tadeusz Toman, przewodniczący

Stowarzyszenia Elektrotechników Polskich w RC (TT)

Spotkanie z Katarzyną Zorychta – 22.10.2015 r.

W czwartek 22.10.2015 r. w Czeskim Cieszynie odbyło się Spotkanie Elektryków, w którym wzięła udział mgr Katarzyna Zorychta, działaczka Stowarzyszenia Elektryków Polskich (SEP), nauczycielka elektrotechniki teoretycznej i pomiarów elektrycznych oraz przewodnicząca szkolnego koła SEP przy Zespole Szkół Technicznych w Cieszynie. W ramach spotkania przedstawiłem historię stowarzyszenia skupiającego elektryków-Polaków w Republice Czeskiej, personalnie jego działaczy, program i plany na przyszłość. Nasz gość z kolei przedstawił swoją szkołę, która wychowuje średnie kadry techniczne, w tym elektrotechników po polskiej stronie Śląska Cieszyńskiego (choć zdarzają się też uczniowie z Zaolzia). Szkolne koło SEP prowadzi kursy elektrotechniczne, którego członkami są przede wszystkim uczniowie 4. klas technikum. „Udało się nam stworzyć Muzeum Techniki, z ciekawymi eksponatami – przykładowo starymi gniazdkami, żelazkami i innymi historycznymi odbiornikami elektrycznymi. Dzięki wsparciu Oddziału SEP w Bielsku-Białej wyjeżdżamy na wycieczki” – powiedziała. W dyskusji obecnych ciekawiło, jakie jest zainteresowanie młodzieży uzyskaniem wykształcenia elektrotechnicznego, w jaki sposób kształci się młodzież w Polsce, wymieniano doświadczenia dotyczące aktualnych zainteresowań młodzieży. Niestety zainteresowanie elektrotechniką spada. Naszemu gościowi przekazano biuletyny wydawane przez nasze stowarzyszenie oraz uzgodniono, że współpraca będzie kontynuowana. Artykuł zamieścił „Głos Ludu“ – gazeta Polaków w Republice Czeskiej z 29.10.2015 r. (TT)

Spotkanie Noworoczne SEP w Gliwicach – 13.1.2016 r.

W środę 13.1.2016 r. odbyło się w Gliwicach uroczyste Spotkanie Noworoczne Oddziału Gliwickiego Stowarzyszenia Elektryków Polskich (SEP). Wśród licznych uczestników było wielu gości, m.in. Dziekan Wydziału Elektrycznego Politechniki Śląskiej, prof. Paweł Socha, członek Zarządu Głównego SEP, wybrany z ramienia Oddziału Gliwickiego, kol. Krzysztof Kolonko, prezesi sąsiednich Oddziałów SEP, wykładowcy Politechniki Śląskiej, przedsiębiorcy w dziedzinie elektryki. Spotkanie zagaił prezes Oddziału Gliwickiego SEP, kol. Jan Kapinos. Przywitał gości i w krótkim wystąpieniu przedstawił sprawozdanie z działalności Oddziału w minionym roku. Następnie wystąpili zaproszeni goście. Decyzją Zarządu Głównego SEP wielu członkom, którzy znacząco przyczyniają się do rozwoju SEP i elektryki, przyznane zostały odznaczenia. Oficjalną część Spotkania Noworocznego uświetnił występ artystów z Agencji Artystycznej BRODWAY, którzy w swoich piosenkach przenieśli uczestników w barwne lata trzydzieste i późniejsze ubiegłego wieku. Spotkanie koleżeńskie było ostatnim punktem programu i okazją do rozmów między uczestnikami spotkania. Rozpoczęło się toastem za pomyślność w Nowym Roku 2016. Pozwoliło na spędzenie czasu w miłej atmosferze. Stowarzyszenie Elektrotechników Polskich w RC na spotkaniu reprezentowali jego przewodniczący, inż. Tadeusz Toman (wystąpił w ramach dyskusji) i członkowie, inż. Zygmunt Stopa oraz inż. Grzegorz Stopa. (TT)

Zdjęcie ze Spotkania Noworocznego w Gliwicach

Prof. Jerzy Hickiewicz wydał kolejną publikację

Podczas Spotkania Noworocznego w dniu 13.1.2016 r. w Gliwicach odbyłem krótką rozmowę z profesorem Politechniki Opolskiej, Jerzym Hickiewiczem, długoletnim dokumentalistą elektrotechniki i historii Stowarzyszenia Elektryków Polskich (SEP), często nazywanym „Długoszem SEP”. Hickiewicz doskonale orientuje się w naszych realiach, szczególnie interesowała go działalność stowarzyszenia elektryków na Zaolziu. Przekazał nam wydaną w 2015 roku publikację, której jest autorem „Roman Dzieślewski – pierwszy polski profesor elektrotechniki i Jego współpracownicy” z dedykacją „Panu Tadeuszowi Tomanowi oraz polskim elektrykom ze Śląska-Zaolzia z wielkim uznaniem dla ich działalności”. Wydanie tej publikacji nie byłoby możliwe bez wsparcia Stowarzyszenia Elektryków Polskich. Książka stanowi cenny przyczynek do badań źródeł sukcesu i znaczenia polskiej kadry technicznej w Dwudziestoleciu Niepodległości. Kierowana przez Romana Dzieślewskiego pierwsza Katedra Elektrotechniki powstała na Politechnice Lwowskiej i tej uczelni poświęcona jest znaczna część książki. Publikacja na 288 stronach, oprócz tekstu polskiego i tłumaczenia na język angielski, zawiera dokumenty i zdjęcia archiwalne. Hickiewicz jest też autorem wielu innych publikacji. W 2009 roku wydał encyklopedię „Polacy zasłużeni dla elektrotechniki,” ze szczególnym uwzględnieniem początków elektrotechnicznego szkolnictwa wyższego i przedstawienie sylwetek pionierów elektryki. (TT)

Polskie czasopisma elektryczne

Dzięki uprzejmości Oddziału Gliwickiego Stowarzyszenia Elektryków Polskich otrzymujemy do naszej dyspozycji fachowe czasopisma elektryczne wydawane w języku polskim. Chodzi o miesięcznik „INPE”, w którym zamieszczane są informacje i komentarze dotyczące ustaw oraz norm z dziedziny elektryki, „Śląskie Wiadomości Elektryczne” – dwumiesięcznik naukowo-techniczny SEP Województwa Śląskiego i Opolskiego i „Spektrum” – biuletyn organizacyjny i naukowo-techniczny SEP. Wszystkie przekazane nam czasopisma można wypożyczyć w biblioteczce, która znajduje się w siedzibie naszego stowarzyszenia w Czeskim Cieszynie. (TT)

Dlouhé Stráně celem licznych wycieczek

Elektrownia szczytowo-pompowa, Dlouhé Stráně, w Jesionnikach jest celem licznych wycieczek. Stowarzyszenie Elektrotechników Polskich w Republice Czeskiej zorganizowało wycieczkę na Dlouhé Stráně (Długie Zbocze) w dniach 19.-20.5.2006 r., połączona wtedy ze zwiedzeniem prywatnej elektrowni Lesní Mlýn w miejscowości Malá Morávka. Fotoreportaż z wycieczki zamieścił „Biuletyn SEP” numer 18 – 7/2006. Dlouhé Stráně zwiedzają również goście z zagranicy, w tym i z Polski. Jak przeczytaliśmy w „Śląskich Wiadomościach Elektrycznych” numer 6/2015 Oddział Gliwicki SEP wraz z kilkoma kołami zakładowymi Oddziału zorganizował w dniach 25-27.9.2015 r. konferencję naukowo-techniczną „Bezpieczeństwo i niezawodność urządzeń elektrycznych eksploatowanych w przemyśle górniczym” w miejscowości Loučná nad Desnou, w której uczestniczyło ponad 70 osób. Oprócz wysłuchania wielu interesujących referatów uczestnicy konferencji zwiedzili ESP Dlouhé Stráně.

Na zdjęciu: prezentacja schematu ESP Dlouhé Stráně. (TT)

Zebranie członkowskie SEP – 25.2.2016 r.

W czwartek 25.2.2016 r. w Czeskim Cieszynie odbyło się zebranie członkowskie Stowarzyszenia Elektrotechników Polskich w Republice Czeskiej. Sprawozdanie z działalności SEP za 2015 rok przedstawił Stanisław Feber, o stanie finansów poinformował Zygmunt Stopa. Zarząd SEP w okresie 2016-17 będzie pracował w niezmienionym składzie: Tadeusz Toman – przewodniczący, Stanisław Feber, Tadeusz Parzyk, Tomasz Stopa, Zygmunt Stopa, a komisja rewizyjna w składzie: Władysław Drong, Franciszek Jasiok, Władysław Niedoba. Zaakceptowano plan pracy na 2016 rok. Zaplanowano zorganizować prelekcję na temat patentów w Republice Czeskiej), ekskursję do Zespołu Szkół Technicznych w Cieszynie (czerwiec) i wyjazdowe Spotkanie Elektryków w Ligotce Kameralnej z udziałem gości z SEP-u w Gliwicach i SEP-u w Bielsku-Białej (wrzesień). Będzie kontynuowana współpraca z obu oddziałami SEP-u oraz dwa razy w roku wydawany „Biuletyn Internetowy SEP”. (TT)

Spotkanie elektryków – 9.6.2016 r.

W czwartek 9.6.2016 r. w Czeskim Cieszynie odbyło się spotkanie członków Stowarzyszenia Elektrotechników Polskich w Republice Czeskiej (SEP). Organizacja branżowa skupiająca elektryków polskiej mniejszości narodowej, która oficjalnie działa od 1999 roku, liczy aktualnie 15 członków. Spotkania organizuje 5-osobowy zarząd w siedzibie firmy Emtest sp. z o.o. Członkowie i sympatycy SEP zapraszani są regularnie co 2-3 miesiące na spotkania z ciekawymi prelekcjami i dyskusją na tematy fachowe dotyczące elektryki i tematy ogólnotechniczne. Uczestnicy spotkań mają możliwość przeglądnąć i wypożyczyć prasę elektrotechniczną i w ten sposób doskonalić kwalifikacje zawodowe i uzyskiwać najnowsze informacje techniczne. W ramach dyskusji dotyczących działalności polskich organizacji w Republice Czeskiej wysuwane są wnioski pod dyskusję.

Podczas czwartkowego spotkania dyskutowano przede wszystkim na temat wynalazków, patentów i wniosków racjonalizatorskich. Stanisław Feber, sekretarz SEP, szczegółowo omówił temat ochrony prawnej wynalazków. Wynalazki zgłasza się do stosownego wydziału Urzędu Patentowego, zgłosić należy nie tylko właściwy opis techniczny dotyczący chronionego wynalazku, ale też jego nazwę, imiona i nazwiska autorów wynalazku i nazwy firm – osób prawnych. Forma zgłoszenia jest uregulowana w rozporządzeniach rządu numer 527 i 550 z 1990 roku Dziennika Ustaw. Po prelekcji, w której autor wykorzystał swoje prywatne archiwum – świadectwa i protokoły patentowe z okresu, kiedy jako pracownik Huty Trzyniec prowadził działalność racjonalizatorską, odbyła się dyskusja na ten temat.

Omawiano również przygotowanie do uroczystej imprezy towarzyskiej, jaką zwykle organizuje SEP co dwa lata. Uroczyste spotkanie elektryków odbędzie się 7.10.2016 r. w Domu PZKO Żwirku i Wigury w Cierlicku-Kościelcu. Na imprezę będą zaprosimy Zarząd Główny Stowarzyszenia Elektryków Polskich oraz prezesów organizacji terenowych, z którymi współpracujemy – Andrzeja Grabowskiego z Oddziału Gliwickiego i Krzysztofa Sitkiewicza z Oddziału Bielsko-Bialskiego. Zaproszenia tradycyjnie wystosujemy również do Wyższej Szkoły Górniczej (Vysoká škola báňská) w Ostrawie i Morawsko-Śląskiego Związku Elektrotechnicznego (Moravskoslezský elektrotechnický svaz) oraz do naszych zaolziańskich reprezentantów. Artykuł zamieścił „Głos Ludu” z 14.6.2016 r. (TT)

Ekskursje uczniów i studentów do Huty Trzyniec

Huta Trzyniec jest nastawiona na ciągłą modernizację urządzeń i stopniowo zmierza w kierunku automatyzacji linii produkcyjnych, która dziś w przemyśle hutniczym jest niewyobrażalna bez komputerów. – Chcemy pokazać uczniom i studentom jak przebiega proces walcowania drutu na jednej z najnowocześniejszych w Europie linii produkcyjnych lub też jak programujemy proces produkcji żelaza i stali. Inaczej trudno przekonać młodych, aby studiowali kierunki o profilu technicznym, które mogą być atrakcyjniejsze niż sobie sami wyobrażają – sądzi dyrektor generalny Huty Trzyniec, Jan Czudek. W 2015 roku odwiedziło wydziały hutnicze więcej jak dwa tysiące gości, przede wszystkim młodzież szkolna. – Zmieniliśmy zasady zezwalania ekskursji. Sądzimy, że powinniśmy umożliwić młodzieży szkolnej w wieku około trzynastu czternastu lat zapoznać się z ewentualnym swoim przyszłym zawodem. Nie zamykamy drzwi uczniom liceów, jednak pierwszeństwo będą mieć uczniowie i studenci szkół technicznych, aby w praktyce widzieli technologie, o których uczą się teoretycznie w szkole – tłumaczy Ivo Žižka, dyrektor personalny Huty Trzyniec. Nie ukrywa, że głównym powodem zwiększenia liczby ekskursji na wydziałach huty jest motywować uczniów, aby wybierali szkoły średnie o profilu technicznym. – Uczniowie podczas ekskursji mogą na przykład widzieć pulpit sterowniczy wielkiego pieca hutniczego, nowe urządzenie odpylające, walcowanie szyn kolejowych lub drutu, opracowanie wyrobów hutniczych z wyższą wartością dodaną. Pokażemy jej też nowe klaso pracownie naszej średniej szkoły zawodowej – dodaje. Uczniom szkół średnich pokażemy laboratoria, sale egzaminacyjne, sale pomiarów i oczyszczalnię ścieków. W ekskursjach biorą udział przede wszystkim uczniowie ósmych i dziewiątych klas szkół podstawowych, nie tylko z Trzyńca, ale również z Piosku, Wędryni, Nydku, Bystrzycy, Nawsia, Gnojnika i innych okolicznych gmin oraz studenci średnich szkół technicznych z całego województwa. (źródło: „Trzyniecki Hutnik“)

Gniazdo wtyczkowe nad zlewozmywakiem?

Miesięcznik SEP „INPE“ nr 199 w ramach odpowiedzi na listy czytelników zadał pytanie: Czy gniazdo wtyczkowe może być zainstalowane nad metalowym zlewozmywakiem. W normie PN IEC 60364 była strefa ochronna 60 cm. Według obecnej normy PN HD 60364 strefy ochronne obowiązują wokół pryszniców, brodzików i wanien.

Odpowiada Edward Musiał, redaktor naczelny pisma: W żadnej edycji normy 60364 – ani IEC, ani HD – nie wystąpiło pojęcie strefy ochronnej przy zlewozmywaku w kuchni i wobec tego nie było wymagań na ten temat. Krążące po polskich forach internetowych różnorodne rysuneczki i wymiary były wymysłami domorosłych normalizatorów. Z formalnego punktu widzenia nie ma znaczenia, z jakiego materiału jest wykonany zlewozmywak, a w szczególności jego komora, aczkolwiek elektryk nie bez racji będzie preferował materiał nieprzewodzący: ceramikę, granit, kompozyt. Sprawą zasadniczą jest ochrona gniazd wtyczkowych przed działaniem wody w postaci strugi czy chociażby bryzgów. Zatem gniazda wtyczkowe w sąsiedztwie zlewozmywaka powinny być tak usytuowane, aby nie były narażone na działanie strugi wodnej ani rozbryzgów, czyli nie nad komorą zlewozmywaka, i raczej nie za blisko komory zlewozmywaka, zwłaszcza jeśli ma on giętką wylewkę. Dawniej były dodatkowe powody normowania tej kwestii, mianowicie stosowano – również na ziemiach polskich – gniazda wtyczkowe z wbudowanymi bezpiecznikami, których wymiana, a zwłaszcza „naprawianie“ było niebezpieczne, jeżeli odbywało się bez wyłączenia instalacji spod napięcia i w dodatku w pobliżu uziemionego kranu czy rury wodociągowej metalowej, a tylko takie wtedy były.

W normie PNE/10-1932/46 Przepisy budowy i ruchu urządzeń elektrycznych prądu silnego znajdujemy postanowienia przypominające tę praktykę: §9.3. Bezpieczniki w przyrządach wtyczkowych: a) Umieszczenie bezpieczników w gniazdach wtyczkowych nie jest wymagane, dozwolone zaś jest tylko przy napięciu niskim (wówczas górną granicą napięcia niskiego w instalacjach 1-fazowych było napięcie 250 V między przewodami, a w 3-fazowych o uziemionym przewodzie zerowym – 250 V między przewodem zerowym a przewodem skrajnym), b) O ile w przyrządach wtyczkowych są bezpieczniki, muszą się one zawsze mieścić w gnieździe, a nigdy we wtyczce. Powojenne Przepisy budowy urządzeń elektrycznych (ustanowione w 1960 r.) w rozdziale XIV Przybory instalacyjne, podrozdziale 2 Gniazda wtyczkowe i wtyczki wprowadziły zakaz: § 8 Nie należy stosować gniazd wtyczkowych z bezpiecznikami, tzw. lamelkami. W Polsce trudno je obecnie napotkać, ale na Wyspach Brytyjskich nadal mają się dobrze bezpieczniki i w gniazdach, i we wtyczkach.

Pamiętając o wspomnianym wyżej wskazaniu 511.1 normy HD 60364-5-561, wertujemy zagraniczne normy instalacyjne. No i w aktualnej normie francuskiej NF C 15-100:2002 Instalacje niskiego napięcia w rozdziale 771.314.2.1 Gniazda wtyczkowe natrafiamy na następujące minimalne wymagania dotyczące gniazd wtyczkowych w kuchni w mieszkaniu: W kuchni powinno być sześć gniazd wtyczkowych 16 A ze stykiem ochronnym, z czego cztery nad blatem roboczym bądź blatami roboczymi. Tych gniazd nie należy instalować ani nad komorą zlewozmywaka, ani nad palnikami albo płytą grzejną kuchni, dopuszcza się dodatkowe gniazdo nad płytą grzejną pod warunkiem, że jest ono przeznaczone do zasilania okapu kuchennego i jest umocowane na wysokości co najmniej 1,80 m nad wykończoną podłogą.

W porównaniu z kuchnią mieszkaniową są powody, by ostrzejsze wymagania stawiać kuchni zbiorowego żywienia, a jeszcze ostrzejsze – szczególnej kuchni zbiorowej żywienia, w której zawodu mają się uczyć młodzi ludzie, bez doświadczenia i należytej rozwagi, za to skłonni do psot, które nieraz źle się kończą. Nie potrzeba wiedzy specjalistycznej, aby trafnie ocenić bezmyślne, chaotyczne usytuowanie gniazd wtyczkowych. Wystarczy posłuchać, co o tym mówi pod nosem podkuchenna, kiedy przewód elektryczny albo i jego wtyczka wpada jej do kąpieli wodnej: widać, że inżynierowie nad tym myśleli!

Tyle „INPE“. A jak sprawa ma się w Republice Czeskiej. Elektrycy czescy po zapoznaniu się z tą konkretną odpowiedzią, przecierali oczy ze zdumienia. Brak w polskiej normalizacji przepisu dotyczącego umieszczania wtyczek blisko zlewozmywaka u niektórych wywołało oburzenie, bo firmy polskie działające na terenie Republiki Czeskiej często nie stosują się do wymagań tu obowiązującej czeskiej normy ČSN 33 2130 ed.3:2014 Instalacje elektryczne niskiego napięcia – wewnętrzne rozwody elektryczne (Elektrické instalace nízkého napětí – Vnitřní elektrické rozvody). Wtyczki i wyłączniki – według artykułu 7.8.3 tej normy technicznej – mogą być umieszczone tylko poza przestrzenią zlewozmywaka. Jeżeli są umieszczone wyżej jak 1,2 m nad podłogą, mogą być zainstalowane zaraz obok granicy przestrzeni zlewozmywaka. Jeżeli jednak są zainstalowane niżej, muszą być umieszczone w odległości co najmniej 0,2 m od granicy przestrzeni zlewozmywaka. Szczegóły są na załączonym rysunku, który jest zamieszczony we wspomnianej normie technicznej. Natomiast w pomieszczeniach szkolnych wtyczki nie mogą być umieszczone bliżej jak 1,5 m od przestrzeni zlewozmywaka, nie dotyczy to jednak laboratoriów szkolnych i klaso pracowni specjalistycznych – patrz artykuł 7.8.4. (Tadeusz Toman)

Przestrzeń zlewozmywaka (Umývací prostor) – ČSN 33 2130 ed.2

Pomieszczenia kąpielowe z wanną i/lub prysznicem

A jak są opisane strefy ochronne w pomieszczeniach kąpielowych z wanną oraz prysznicem bez misy podnastryskowej w Polsce i w Republice Czeskiej (w normie niemieckiej nie ma strefy 0 pod prysznicem bez misy podnatryskowej). Za pomieszczenie kąpielowe należy uważać pomieszczenie wyposażone w wannę (wanny) i/lub natrysk (natryski) bądź kabinę natryskową (kabiny natryskowe). W Republice Czeskiej obowiązuje norma ČSN 332000-7-701, w Rzeczpospolitej Polskiej norma PN-E-05009, arkusz 701.

W pomieszczeniu kąpielowym są cztery przestrzenie ochronne: a) przestrzeń ochronną 0 – P0 obejmującą wnętrze wanny (brodzika), b) przestrzeń ochronną 1 – P1 rozciągającą się do wysokości 2,25 m, licząc od podłogi, nad: a) rzutem poziomym wanny (brodzika) i szczeliny oddzielającej ją od ściany i/lub b) rzutem poziomym koła o promieniu 0,6 m zakreślonego w poziomie wokół sitka natrysku stałego bez brodzika, a także obejmującą wolną przestrzeń pod wanną, wykorzystywaną do zainstalowania urządzenia do hydromasażu, jeśli ta przestrzeń jest zamknięta i dostępna tylko przy użyciu narzędzia, wysokość 2,25 m należy liczyć od dna wanny (brodzika), jeśli znajduje się ono wyżej niż 0,15 m nad poziomem podłogi, c) przestrzeń ochronną 2 – P2, otaczającą P1 na szerokości 0,6 m, jeżeli nie jest ograniczona do mniejszej wartości ścianami, rozciągającą się w pionie od powierzchni podłogi do wysokości 2,25 m nad nią, d) przestrzeń ochronną 3 – P3, otaczającą P2 na szerokości 2,4 m, jeżeli nie jest ograniczona do mniejszej wartości ścianami, rozciągającą się w pionie od powierzchni podłogi do wysokości 2,25 nad nią.

Przy określeniu wymiarów przestrzeni ochronnych uwzględnia się ściany oraz stałe ścianki działowe.

Nie zaleca się układania w pomieszczeniu kąpielowym przewodów, które nie są z nim związane. W P0, P1 i P2 nie należy instalować puszek rozgałęźnych.

W P0 dopuszcza się tylko, przeznaczone do używania w wannie, urządzenia stałe, zasilane z obwodu SELV (obwód napięcia bardzo niskiego, bez uziemienia roboczego, zasilany ze źródła bezpiecznego, zapewniający niezawodne oddzielenie elektryczne od innych obwodów), przy czym źródło tego napięcia powinno znajdować się poza P0, P1 i P2), nie dopuszcza się układania przewodów i umieszczania jakiegokolwiek sprzętu instalacyjnego.

W P1 mogą być instalowane tylko 1) ogrzewacze wody, pompy prysznicowe i inne urządzenia, które jedynie w tej przestrzeni mogą być umieszczone i są do tego przystosowane pod warunkiem, że są zainstalowane na stałe, przyłączone przewodami na stałe i są zasilane z obwodu objętego ochroną przez układ ochronny różnicowoprądowy (środek ochrony przeciwporażeniowej dodatkowej polegający na zastosowaniu członu pomiarowego różnicowoprądowego i urządzenia wyłączającego w razie wystąpienia nad-miernego prądu różnicowego oraz na połączeniu części przewodzących dostępnych przewodem ochronnym PE i ewentualnie przewodem ochronno-neutralnym PEN z punktem neutralnym układu TN albo przewodem ochronnym PE z uziemieniem pomocniczym, niezależnie od układu sieci lub instalacji) wysokoczuły (o znamionowym prądzie zadziałania nie większym niż 30 mA), 2) łączniki obwodów SELV, których źródła zasilania powinny znajdować się poza P0, P1 i P2, 3) przewody przeznaczone do zasilania urządzeń znajdujących się w P0 i P1.

W P2 mogą być ponadto zainstalowane tylko 1) oprawy oświetleniowe, grzejniki, wentylatory oraz urządzenia do hydromasażu klasy ochronności I, objęte obostrzoną ochroną dodatkową przez układ ochronny różnicowoprądowy wysokoczuły, 2) oprawy oświetleniowe, grzejniki oraz urządzenia do hydromasażu klasy ochronności II zasilane z obwodu objętego ochroną przez układ różnicowoprądowy wysokoczuły, 3) gniazda wtyczkowe z wbudowanymi transformatorami separacyjnymi klasy ochronności II, przeznaczone do zasilania golarek, oraz gniazda wtyczkowe z obwodu SELV, 4) przewody przeznaczone do zasilania urządzeń znajdujących się w P2.

W P3 i poza przestrzeniami ochronnymi mogą być ponadto zainstalowane tylko gniazda wtyczkowe, łączniki i inny sprzęt instalacyjny, jeśli jest zapewniona obostrzona ochrona dodatkowa przez 1) zasilanie z obwodu SELV albo 2) zasilanie z transformatora separacyjnego osobnego dla każdego z urządzeń odbiorczych albo 3) układ ochronny różnicowoprądowy wysokoczuły.

W P1, P2 i P3 dopuszcza się cięgna z materiału izolacyjnego do napędu łączników, dopuszcza się elektryczne ogrzewanie podłogowe pod warunkiem, że przewody grzejne mają metalową powłokę i/lub są osłonięte uziemioną siatką metalową, przy czym ta powłoka i/lub siatka jest objęta miejscowymi połączeniami wyrównawczymi.

Nie należy instalować łączników ani gniazd wtyczkowych w odległości mniejszej niż 0,6 m od otworu drzwiowego prefabrykowanej kabiny natryskowej.

Obudowy urządzeń elektrycznych powinny mieć stopień ochrony co najmniej IPX7 (w P0), IPX2, a powyżej poziomu sitka natrysku stałego IPX2, w pomieszczeniach kąpielowych zbiorowych zmywanych strumieniem wody IPX5 (w P1 i P2), IPX1, a w pomieszczeniach kąpielowych zbiorowych zmywanych strumieniem wody IPX5 (w P3).

Tadeusz Toman

Strefy ochronne w pomieszczeniu kąpielowym z wanną oraz prysznicem bez misy podnatryskowej

Oględziny instalacji elektrycznej

Oględziny są kontrolą instalacji elektrycznej dokonywaną za pomocą wszelkich zmysłów (PN-HD 60364-6:2008, punkt 6.3.2, ČSN EN 33 2000-6:2010, punkt 6.3.2), bez użycia aparatury, w szczególności bez próbników i mierników. Oględziny wykonuje się przed próbami (za pomocą próbników, żargonowo nazywanymi testerami) i pomiarami (za pomocą mierników).

Oględziny przy sprawdzaniu odbiorczym powinny odpowiedzieć na pytanie, czy poszczególne składniki instalacji zostały poprawnie dobrane w projekcie, a następnie – prawidłowo zainstalowane w czasie budowy instalacji zgodnie z wymaganiami właściwych przepisów, norm, oraz wytycznych producenta. Norma wylicza (w punkcie 61.2.3) liczne szczegółowe aspekty wymagające sprawdzenia w ramach oględzin, w tym sprawdzenie doboru przekroju przewodów i ich zabezpieczeń nadprądowych, a więc szczegółów związanych z ogólnymi zasadami bezpieczeństwa i niezawodności. Oględziny obejmują również ocenę prawidłowości zastosowanych środków ochrony przeciwporażeniowej, poprawności oznaczeń przewodów i ich połączeń, wykonania połączeń ochronnych i wyrównawczych oraz doboru przekroju ich przewodów, dostępności i poprawności rozmieszczenia elementów napędowych i sterowniczych, umieszczenia napisów bądź kodowanych symboli i barw informacyjnych oraz ostrzegawczych. Obejmują również sprawdzenie poprawności zastosowanych w instalacji środków ochrony przeciwpożarowej, w tym budowlanych środków ochrony mających na celu zapobieganie rozprzestrzenianiu się ognia. Aktualne normy techniczne przykładają ogromną wagę do rzetelnego przeprowadzenia oględzin, czynności dotychczas niestety lekceważonych.

Konserwacja silników elektrycznych

Silnik elektryczny i jego otoczenie powinno być utrzymywane w czystości. Przepisy o eksploatacji silników elektrycznych obowiązywały jak w międzywojennej, tak w komunistycznej Czechosłowacji. Opracowano i zredagowano normy techniczne. Wymienię przykładowo ČSN 35 0010 z 28.12.1957 roku – Základní zkoušky elektrických strojů točivých. Z tej archiwalnej już normy technicznej informacje możemy czerpać również obecnie. Producenci silników elektrycznych w zmodyfikowany sposób dostosowany do dzisiejszych wymagań wykorzystują je w instrukcjach obsługi. Niektóre dobre rady proponuję również naszym czytelnikom.

W pobliżu silnika nie powinny się znajdować zbędne przedmioty – szmaty, kawałki przewodów, itp., gdyż mogłyby się dostać do wnętrza silnika. Nie należy zostawiać w pobliżu silnika benzyny, nafty, olejów i innych materiałów łatwo palnych. W pomieszczeniach zapylonych, jak młyny, cementownie, itp. należy czyścić silniki z zewnątrz 1-2 razy w czasie zmiany. Wykonuje się to po wyłączeniu silnika: czyszczenie silnika w czasie jego pracy stać się może przyczyną wypadku lub doprowadzić może do uszkodzenia silnika na skutek dostania się do jego wnętrza szmaty lub środka czyszczącego. W czasie pracy silnika należy sprawdzić, czy silnik nie jest przeciążony. Dla kontroli obciążenia silnika włącza się zazwyczaj w jedną fazę amperomierz. Dopuszczalne wartości prądu powinny być zaznaczone na amperomierzu czerwoną kreską. Jeśli obciążenie silnika jest większe od dopuszczalnego, to należy go odciążyć przez zmniejszenie wydajności napędzanej maszyny np. przez zmniejszenie głębokości lub prędkości skrawania, zmniejszenie liczby podnoszonych dźwigiem prefabrykatów itp. Przeciążenie silnika można również stwierdzić przez pomiar temperatury silnika. Uzwojenia mogą mieć temperaturę wyższą o 50 ⁰C, a łożyska temperaturę wyższą o 45 ⁰C od temperatury otoczenia z zastrzeżeniem, że temperatura otoczenia nie przekracza 40 ⁰C. Najwyższa dopuszczalna temperatura uzwojeń wynosi więc 90 ⁰C, a łożysk 85 ⁰C. W razie braku termometru można sprawdzić nagrzanie dotykając dłonią kadłuba – kadłub powinien być ciepły, lecz nie może szybko i boleśnie parzyć dłoni. Przy konserwacji silników należy zwrócić uwagę na łożyska toczne. Łożyska te pracują dobrze, jeśli są utrzymane w czystości i jeśli są szczelne. Łożyska silników smaruje się specjalnym smarem stałym. Roczne zużycie smaru wynosi dla silnika o mocy 10 kW – 0,3 kg. Smar zmienia się zależnie od czystości powietrza, temperatury otoczenia i od rodzaju łożysk po 1000-3000 h pracy silnika. Smarowanie łożysk powinno się przeprowadzać według instrukcji załączonej przez producenta silnika. Silniki powinny być okresowo sprawdzane – rewidowane przez wysoko kwalifikowanego elektromontera. Okresowe przeglądy silników przeprowadza się co 6 miesięcy – je jest mały przegląd, a jeśli silnik pracuje w zapylonym pomieszczeniu – co 3 miesiące. Główny przegląd – raz na rok. Przeprowadzenie okresowych przeglądów zapobiega powstawaniu poważniejszych uszkodzeń, ponieważ drobne uszkodzenia i zużyte części są naprawiane w czasie przeglądu. Uszkodzenia silników przy dobrej konserwacji i obsłudze nie zdarzają się zbyt często. Uszkodzenia silników powinien usuwać wykwalifikowany elektromonter. Przy obsłudze i konserwacji silników i napędów elektrycznych należy przestrzegać ogólnych zasad BHP oraz przepisów BHP obsługi urządzeń elektrycznych. W szczególności: *nie czyścić obudowy silników i miejsc w bezpośredniej bliskości silników w czasie pracy, *nie dotykać rękami przewodów i zacisków pod napięciem, *nie naprawiać uszkodzonych silników w czasie pracy silnika, *przełączenia zacisków, sprawdzanie obwodów, pomiary izolacji itp. przeprowadzać po odłączeniu silnika od napięcia, *liczyć się zawsze z możliwością przebicia izolacji i pojawienia się napięcia na obudowie silnika, aparatury itp. Nie dotykać jej, jeśli się ma wilgotne ręce lub też jeśli jakaś część ciała styka się z uziemionymi częściami metalowymi – konstrukcje metalowe, rurociągi itp., *nie naprawiać silników, aparatury elektrycznej instalacji, jeśli nie ma się odpowiedniego przeszkolenia i kwalifikacji. Złe, niefachowo przeprowadzone naprawy grożą nie tylko uszkodzeniem silnika i instalacji, lecz również porażeniem elektrycznym. (Tadeusz Toman)

Połączenia wyrównawcze w ochronie przeciwporażeniowej

Połączenia wyrównawcze (ekwipotencjalne) są mało-oporowe połączenia elektryczne różnych części przewodzących, sprawiające, że mają one zbliżony potencjał, czyli są to połączenia wyrównujące potencjał. Mogą to być połączenia celowo wykonane, a mogą też być połączenia naturalne, zachodzące przez metalowe elementy konstrukcyjne, również połączenia przypadkowe, niezamierzone.

Połączenia wyrównawcze bezpośrednie łączą galwanicznie określone części przewodzące przewodami wyrównawczymi i wtedy te łączone części stale mają zbliżony potencjał. Tylko tak wykonuje się połączenia wyrównawcze ochronne, do celów ochrony przeciwporażeniowej.

Połączenia wyrównawcze pośrednie, za pomocą ograniczników przepięć, służą dla celów ochrony odgromowej w przypadkach, kiedy w warunkach zakłóceniowych powinno dochodzić do połączenia części przewodzących, między którymi występuje napięcie w normalnych warunkach pracy. Na przykład odgromnik (ogranicznik przepięć 1. stopnia ochrony) włączony między przewód fazowy (L) i przewód ochronny PE lub przewód uziemiający służy wyrównaniu ich potencjału tylko krótkotrwale w warunkach zakłóceniowych. Wyrównanie potencjału w tym przypadku jest znacznie gorsze niż przy połączeniu bezpośrednim, bo do spadków napięcia na przewodach łączących dodaje się napięcie między zaciskami odgromnika przy zapłonie, a potem – przy przepływie prądu wyładowawczego.

Połączenia wyrównawcze mogą odgrywać określoną korzystną rolę w różnych układach ochronnych: a) ochrony przeciwporażeniowej, b) ochrony odgromowej i ochrony przeciwprzepięciowej, c) ochrony przeciwzakłóceniowej, d) ochrony przeciwwybuchowej i ochrony przeciwpożarowej, e) ochrony przeciwkorozyjnej i f) ochrony przed elektryzacją statyczną.

Jeden i ten sam przewód wyrównawczy może jednocześnie służyć różnym celom, może pełnić określoną rolę w dwóch i więcej systemach ochrony pod warunkiem, że spełnia wymagania stawiane przez każdy z nich. Niestety, wymagania stawiane połączeniom wyrównawczym przez poszczególne systemy ochrony nie są identyczne i mogą być trudne do pogodzenia.

Części przewodzące dostępne urządzeń elektrycznych klasy ochronności I w razie uszkodzenia izolacji podstawowej mogą się znaleźć pod napięciem względem ziemi. Aby zagrożenie z tego tytułu ograniczyć, są one połączone z uziemionym przewodem ochronnym PE, który zamyka obwód prądu zwarcïowego, a ten prąd z kolei pobudza odpowiednie zabezpieczenie nadprądowe, co zapewnia wyłączenie obwodu w wymaganym czasie. Jednoczesne dotknięcie również części przewodzącej dostępnej innego urządzenia nie jest groźne, bo takie jednocześnie dostępne części różnych urządzeń są galwanicznie połączone przewodami ochronnymi PE i przyłączone do tego samego uziemienia. Jeżeli długość obwodów i tym samym rezystancja przewodów ochronnych nie jest zbyt duża, to w rozważanym przypadku pojedynczego uszkodzenia zachodzi wystarczające wyrównanie potencjałów części przewodzących dostępnych, które można jednocześnie dotknąć.

Bezpieczeństwo rażeniowe wystarczająco gwarantuje wtedy powszechnie stosowana ochrona dodatkowa (ochrona przy uszkodzeniu) przez samoczynne wyłączenie zasilania. Jednakże można wskazać co najmniej dwie sytuacje, kiedy to nie wystarcza. W sąsiedztwie urządzeń elektrycznych mogą znajdować się części przewodzące obce, które mogą z zewnątrz wprowadzić potencjał elektryczny, zwykle potencjał ziemi lokalnej. Są to przewodzące rurociągi, konstrukcje budowlane itp. W miejscach zbliżeń można jednocześnie dotknąć dwie różne części przewodzące obce albo część przewodzącą obcą i część przewodzącą dostępną. Jeżeli gdziekolwiek w następstwie zwarcia – czyli w przypadku pojedynczego uszkodzenia – którakolwiek z części przewodzących obcych (np. rurociąg) znajdzie się pod napięciem względem ziemi, to w wielu miejscach zagraża jednoczesne dotknięcie tej części oraz innej części przewodzącej obcej albo dowolnej części przewodzącej dostępnej, uziemionej poprzez przyłączenie przewodu PE. Aby takie pojedyncze uszkodzenie nie wprowadzało zagrożenia, potrzebne są główne połączenia wyrównawcze dla całego budynku, czyli galwaniczne połączenie wszelkich części przewodzących obcych ze sobą i z przewodem ochronnym PE instalacji elektrycznej. W warunkach szczególnego zagrożenia porażeniem nie powinno dochodzić do groźnego porażenia nawet w przypadku podwójnego uszkodzenia. Chodzi zwłaszcza o uszkodzenie izolacji podstawowej w sytuacji, kiedy naruszona jest ciągłość przewodów ochronnych PE. Ryzyko wypadku w takiej sytuacji znacząco mogą zredukować miejscowe połączenia wyrównawcze, wykonane poza połączeniami wyrównawczymi głównymi. Obejmują one tylko określone urządzenia, a warunkiem ich użycia jest osobny zacisk wyrównawczy i oddzielny przewód wyrównawczy ułożony osobno.

Połączenia wyrównawcze nie zastępują ochrony dodatkowej (przy uszkodzeniu) wykorzystującej przewód ochronny PE. One ją uzupełniają i pozwalają zmniejszyć nieuniknione i akceptowalne ryzyko szczątkowe wypadków porażenia prądem elektrycznym. Jeżeli jednak połączenia wyrównawcze są błędnie rozumiane, źle zaprojektowane i niewłaściwie wykonane, to – zamiast pomagać – mogą szkodzić. Połączenia wyrównawcze traktowane są jako dodatek ważny i niezbędny i zakwalifikowany jako ochrona przeciwporażeniowa uzupełniająca w stosunku do środków ochrony dodatkowej dla urządzeń elektrycznych klasy ochronności I. Mogą nie dopuścić do groźnego porażenia, kiedy ochrona podstawowa zawodzi, a ochrona dodatkowa nie zapobiega rażeniu.

Główne połączenia wyrównawcze w pomieszczeniu

Leksykon elektryków-Polaków z Zaolzia

Inż. Bogusław Michałek (1923-2005)

Zasłużony pracownik polskiej energetyki, członek Stowarzyszenia Elektrotechników Polskich w Republice Czeskiej, długoletni działacz Stowarzyszenia Elektryków Polskich , Oddział Bielsko-Biała, honorowy członek tego Stowarzyszenia, urodził się w 1923 roku w Mostach koło Jabłonkowa w rodzinie o polskich tradycjach.

Naukę pobierał w okresie pierwszej Republiki Czechosłowackiej w miejscowej szkole polskiej. Krótko przed wybuchem II wojny światowej uczęszczał do Państwowej Szkoły Przemysłowej w Bielsku, kształcąc się na kierunku mechaniczno-energetycznym. W czasie wojny 1939-1945 r. był zesłany na roboty przymusowe do Niemiec. Pracował jako robotnik w zakładach metalurgicznych w Linzu.
Po wyzwoleniu ukończył wykształcenie fachowe na kierunku energetycznym w tej samej szkole przemysłowej, uzyskując kwalifikacje technika-mechanika. Mieszkając w tym okresie nadal w Mostach koło Jabłonkowa wykazał duże zdolności organizacyjne i muzyczne. Był działaczem miejscowego koła PZKO oraz pierwszym dyrygentem powojennego miejscowego chóru przygotowując jego występy już w 1945 roku.

Od 1946 roku do przejścia na emeryturę w 1987 roku, a potem jeszcze w ograniczonym wymiarze aż do 1994 roku, pracował w Elektrociepłowni Cieszyn, w różnych funkcjach kierowniczych, w tym kierownika inwestycji, kierownika Działu Planowania i Dokumentacji, kierownika Wydziału Sieci Cieplnych oraz głównego specjalisty ds. inwestycji. Będąc doskonałym fachowcem, wielokrotnie był oddelegowany do załatwiania dostaw urządzeń energetycznych z zagranicy, między innymi dla elektrowni szczytowo-pompowej Żar-Porąbka. Umiał rozmawiać i umiał negocjować. Posiadał zawsze doskonałe wyczucie sytuacji. W pracy codziennej był zawsze nienagannie ubranym, eleganckim mężczyzną, o wysokiej kulturze osobistej, a także o wspaniałym poczuciu humoru. Na studiach zaocznych kierunku energetycznego w Politechnice Łódzkiej, oddział Bielsko-Biała uzyskał kwalifikacje inżynierskie z zakresu energetyki cieplnej. W Zakładach Południowego Okręgu Energetycznego w Zespole Elektrociepłowni Bielsko-Biała oraz Ciepłowni Cieszyn przepracował łącznie ponad 50 lat. Ze względu na bogate doświadczenia inwestorskie powierzano mu częste misje interwencyjne do zakładów czechosłowackich, które dostarczały podzespołów i części zamiennych dla polskiej energetyki.

Dużo się od inż. B. Michałka można było nauczyć – pisze Andrzej Surzycki w publikacji ENERGETYKA CIESZYŃSKA – Pamiętam, jak pewnego dnia, w pierwszym roku mojej pracy, podczas rozruchu stacji ciepłowniczej, w hali maszyn skupiło się wielu pracowników obsługi i dozoru. W pewnym momencie powstał straszny huk, w powietrzu coś się przetoczyło i uderzyło w ścianę, a z wymiennika z potężnym hałasem zaczęła się wydobywać para, Jak się później okazało, w ścianę uderzyła część rozerwanego wymiennika. W jednej chwili wszystkich, łącznie z obsługą „wymiotło“ z hali maszyn. Został tylko inż. Michałek i ja „przykuty“ do ziemi jego spokojem. On spokojnie podszedł do drabinki, wspiął się i powoli zakręcił zawór, odcinając dopływ pary. Zrobiło się cicho. Potem wszyscy z przejęciem dyskutowali o wypadku, a ja podziwiałem spokój i zimną krew inż. Michałka.

Będąc już na emeryturze wykonywał również tłumaczenia dokumentacji eksploatacyjnej polskich dostaw energetycznych dla czechosłowackich zakładów energetyki cieplnej. Za zasługi został odznaczony odznaczeniami państwowymi i branżowymi. Zmarł w 2005 roku, pochowany jest na cmentarzu w Mostach koło Jabłonkowa.

Bogusław Michałek podczas spotkania SEP, Oddział Bielsko-Biała

(zdjęcie archiwalne)

Spis treści

Bielscy elektrycy obchodzili 55-lecie Oddziału SEP – 17.9.2015 r. 2

Spotkanie z Katarzyną Zorychta – 22.10.2015 r. 3

Spotkanie Noworoczne SEP w Gliwicach – 13.1.2016 r. 3

Prof. Jerzy Hickiewicz wydał kolejną publikację 4

Polskie czasopisma elektryczne 5

Dlouhé stráně celem licznych wycieczek 6

Zebranie członkowskie SEP – 25.2.2016 r. 6

Spotkanie elektryków – 9.6.2016 r. 7

Ekskursje uczniów i studentów do Huty Trzyniec 7

Gniazdo wtyczkowe nad zlewozmywakiem? 8

Przestrzeń zlewozmywaka (rysunek) 10

Strefy ochronne w pomieszczeniu kąpielowym (rysunek) 10

Pomieszczenia kąpielowe z wanną i / lub prysznicem 11

Oględziny instalacji elektrycznej 12

Konserwacja silników elektrycznych 13

Połączenia wyrównawcze w ochronie przeciwporażeniowej 14

Główne połączenia wyrównawcze w pomieszczeniu (rysunek) 16

Leksykon elektryków-Polaków z Zaolzia: inż. Bogusław Michałek 17

Okładka

Trzej doktorzy honoris causa Politechniki Warszawskiej – od lewej 1

Aleksander Rothert, Ignacy Mościcki i Karol Pollak (zdjęcie z 1935 roku,

Narodowe Archiwum Cyfrowe)

W ramach dni otwartych drzwi Huty Trzyniec goście mogą odwiedzić 20

centrum pomiarowe szyn w Hucie Trzyniec

„Biuletyn Internetowy SEP“ – BIULETYN SEP numer 38, wydawca: Sdružení polských elektrotechniků v České republice / Stowarzyszenie Elektrotechników Polskich w Republice Czeskiej (SEP), zamknięcie numeru: 2.7.2016 r., adres wydawnictwa: 737 01 Český Těšín (Czeski Cieszyn), ul. Střelniční (Strzelnicza 28/209), redaktor: inż.Tadeusz Toman, 737 01 Třinec-Konská (Trzyniec-Końska) 49, wydano w formie zeszytu dla członków SEP (gratis) i na www.coexistentia.cz/SEP/strona4.htm.