Konferencja międzynarodowa „Oddać honor Jánosowi Esterházyemu”

W sobotę 27.6.2015 r. odbyła się w Pradze międzynarodowa konferencja naukowa „Oddać honor Jánosowi Esterházyemu”, nad którą patronat objął Tibor Petö, ambasador Węgier w Republice Czeskiej. Organizatorami konferencji były Organizacja Pożytku Publicznego Koexistencia o.p.s. i komitet wspomnieniowy Jánosa Esterházyego, działający przy ruchu politycznym COEXISTENTIA-WSPÓLNOTA-EGYUTTÉLÉS. Pierwszą część obrad prowadził Peter Balla, drugą – Stanisław Gawlik. Przemówienie inaugurujące konferencję wygłosił László Attila Kocsis, przewodniczący komitetu wspomnieniowego.

Hrabia János Esterházy, z pochodzenia po ojcu Węgier, po matce Polak, urodził się 14.3.1901 r. w Veľkim Záluži na Słowacji. W polityce był obecny od 1931 r., kiedy wybrano go przewodniczącym Ligi Przynależności Węgierskiej w Czechosłowacji (Csehszlovákiai Magyar Népközösségi Liga), działającej przy Wspólnocie Narodów. W rok później został wybrany przewodniczącym Regionalnej Partii Chrześcijańsko-Socjalistycznej (Országos Keresztény szocialista Párt). Po wyborach parlamentarnych w 1935 r. został posłem Zgromadzenia Narodowego. Podczas swojego pierwszego przemówienia w parlamencie powiedział m.in. „Wbrew naszej woli przyłączono nas do Słowacji, dlatego żądamy, aby rząd czechosłowacki w pełnym wymiarze respektował nasze prawa mniejszościowe, językowe, kulturalne i gospodarcze”. Po 1938 r., po powstaniu Państwa Słowackiego, zdecydował się pozostać na jego terenie i bronić praw 70 tysięcy Węgrów, a jednocześnie domagał się od rządzu węgierskiego, aby dotrzymywał praw obywateli słowackich na terenach przyłączonych do Węgier. Oficjalnie dystansował się od idei socjalizmu narodowego. Był jedynym posłem w ówczewnym parlamencie słowackim, który 15.5.1942 r. głosował przeciw ustawie numer 68/1942 o wysiedleniu Żydów, jednocześnie pomagał setkom prześladowanych Żydów, Czechów i Słowaków na terenie Słowacji i organizował transporty prześladowanych na Węgry. W 1947 r. na podstawie wykonstruowanych procesów politycznych, bez możliwości obrony, skazany był na karę śmierci, zmienioną później na dożywocie. Zmarł 8.3.1957 r. w więzieniu w Mirowie. Jego działalność doceniła Rzeczpospolita Polska – prezydent Lech Kaczyński odznaczył go medalem Polonia Restituta. W 2010 r. izraelski Yad Vashem docenił jego wysiłki, poświęcone na ratowanie prześladowanych Żydów. Amerykańska Anti-Defamation League v 2011 r. udzeliła Esterhazyemu Medal Jana Karskiego (Courage to Gare Award) za odwagę podczas ochrony uniwersalnych wartości ludzkich.

Wykłady podczas konferencji wygłosili m.in. Zdeněk Hazdra, dyrektor Ústavu pro studium totalitních režimů, Andrej Tóth z Wyższej Szkoł Ekonomicznej w Pradze, historycy z Węgier – László Szárka, Imre Molnár, István Janek i ze Słowacji – Attila Simon i Miklós Duray, reprezentujący mniejszość węgierską. Polskich naukowców reprezentował Arkadiusz Adamczyk z Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach, który wygłosił referat „János Esterházy – symbol czy antybohater”. Zabrakło niestety historyków słowackich. W ramach konferencji wykład na temat losu wybitnego polityka mniejszości niemieckiej o podobnym życiorysie z okresu pierwszej Republiki Czechosłowackiej, Wenzela Jakscha, wygłosił Lukáš Novotný z Uniwersytetu Zachodnioczeskiego w Pilznie.

W ramach konferencji odbył się wernisaż wystawy obrazów z reprodukcjami portretów Jánosa Esterházyego, której organizatorem jest praska komórka terenowa Związku Węgrów Żyjących na Ziemiach Czeskich. W programie kulturalnym zaprezentował się zespół folklorystyczny działający przy Szkole Podstawowej Kościoła Reformowanego z Węgierskim Językiem Nauczania w słowackiej Rožňawie oraz recytacja w wykonaniu Vivien Kroštófowej, uczennicy tej szkoły.

Hrabia János Esterházy,

wybitny działacz polityczny mniejszości węgierskiej w Czechosłowacji

i w okresie Państwa Słowackiego

Tadeusz Toman, dyrektor Koexistencia o.p.s.

W Czeskim Cieszynie, 28.6.2015 r.